Όταν η διανόηση βγαίνει βόλτα στις ρούγες της πολιτικής

Του Δημήτρη Καζάκη

Τι κάνει η γοητεία της εξουσίας; Αρκεί να φανεί κάποιος ότι καβαλικεύει το άρμα της και πλήθος διανοούμενοι, καλλιτέχνες και επώνυμοι θα τρέξουν ξωπίσου του υπογράφοντας τυφλά σε αμφίσημα κείμενα υποστήριξης χωρίς κανένα άλλο περιεχόμενο εκτός από μια τραγικά υφέρπουσα πολιτική και προσωπική ιδιοτέλεια.

Δείτε τις υπογραφές στην υποψηφιότητα Τσίπρα και χαρείτε όλους αυτούς που όταν ξεσηκωνόταν ο κόσμος, όταν αναζητούσε στήριξη και υποστήριξη στην αναμέτρησή του με την εξουσία, αυτοί είχαν άλλες δουλειές, πιο σημαντικές. Το πολύ-πολύ μια λακωνική δήλωση γενικού περιεχομένου κι αυτό ήταν όλο. Άλλωστε δεν κάνει καλό για την δουλειά να τα χαλάμε με τους πελάτες της τέχνης μας.

Δεν έχει καμιά σημασία ότι η πατρίδα είναι υπό κατοχή. Ποιος νοιάζεται από δαύτους; Δεν έχει καμιά σημασία η εντεινόμενη γενοκτονία ενός ολόκληρου λαού. Σημασία εχει να πλασαριστούμε δίπλα στον δελφίνο. Όταν είναι να ξεφτιλιστεί κανείς δίπλα σε πολιτικούς δελφίνους της υφιστάμενης εξουσίας δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα, δεν υπάρχει κανενός είδους αναστολή. Ούτε καλλιτεχνική, ούτε ακαδημαική. Όταν του ζητούν να πάρει θέση για τον χαμό της πατρίδας και του λαού του, τότε είναι που θυμάται ότι οι καλλιτέχνες δεν μπορούν να δείχνουν πολιτικές προτιμήσεις, ούτε οι διανοούμενοι πρέπει να έχουν κομματική ένταξη.

Ο δοσιλογισμός της διανόησης

Ποια είναι η διαφορά τους από τύπους σαν τον Νταλάρα; Επειδή υπάρχει το άλλοθι του αριστερού προσήμου; Ξεχνούν ότι ο δελφίνος που υποστηρίζουν σαν πειθήνια ανθρωπάκια, διεκδικεί να γίνει χαλίφης στη θέση του χαλίφη σ' έναν από τους πιο απολυταρχικούς, διεφθαρμένους και αυτοκρατορικούς θεσμούς στην ιστορία της Ευρώπης, την Ευρωπαική Επιτροπή; Για να καταφέρει τι; Ξεχνούν ότι η Ευρωπαική Επιτροπή συνιστά την κομμαντατούρ της σύγχρονης Ευρώπης και λειτουργεί με όρους κατακτητή για τους λαούς και τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Ξεχνούν ότι είναι κατεξοχήν υπεύθυνη για το ολοκαύτωμα που βιώνει ο ελληνικός λαός;

Διάβασαν άραγε τις διακηρύξεις του δελφίνου, επίδοξου διαδόχου του Μπαρόζο; Αμφιβάλω σφόδρα. Κάθισαν να μετρήσουν τι απ' όλα αυτά που λέει έχουν σχέση με τα συμφέροντα του λαού; Γιατί να το κάνουν; Κάθισαν να σκεφτούν τι σχέση έχουν οι διακηρύξεις του με τη δημοκρατία; Τι τους νοιάζει; Σήμερα διανοούμενος και καλλιτέχνης είναι εκείνος που δεν σκέφτεται και δεν συναισθάνεται με όρους λαού, πατρίδας και δημοκρατίας. Έχει άλλωστε το άλλοθι δια πάσα νόσον και μαλακίαν. Είναι αριστερός!

Τι σημασία έχει που ο Τσίπρας τάζει λαγούς με πετραχείλια, χωρίς το σθένος να μας πει "πώς" θα τα καταφέρει. Τι σημασία έχει που τάζει διαπραγματεύσεις εκεί όπου εκ προοιμίου αποκλείεται κάθε διαπραγμάτευση. Ειδικά αν θέλει κανείς να υπηρετήσει τα συμφέροντα του λαού και της χώρας. Τι σημασία έχουν όλα αυτά; Ποιος νοιάζεται; Πάντως όχι οι υπογράφοντες στήριξη προς τον Τσίπρα. Και στον τρόπο που σκέφτονται και δρουν πολιτικά δεν διαφέρουν σε τίποτε από τους συναδέλφους τους που υποστηρίζουν τα κόμματα του δοσιλογισμού.

Μια από τα ίδια…

Μου θυμίζουν όλοι αυτοί οι περιβόητοι διανοούμενοι και καλλιτέχνες που τρέχουν σαν σκυλάκια του καναπέ να στηρίξουν κάθε επίδοξο επιβήτορα χωρίς αρχές, χωρίς αξίες, χωρίς θέσεις, χωρίς να τους καίγεται καρφί για τον λαό και την πατρίδα, την αστική διανόηση του μεσοπολέμου, που θεωρούσε τον φασισμό ακατανίκητο και αναγκαία φάση της κοινωνικής προόδου. Αρκεί να βελτίωνε τους βάρβαρους τρόπους και τον αγροίκο χαρακτήρα του, που οι ευγενείς διανοούμενοι και καλλιτέχνες της εποχής εκείνης ένιωθαν ότι δεν ταιριάζουν στο προσωπικό τους γούστο.

Μην νομίζετε ότι εκείνη την εποχή τέτοια στάση υιοθέτησαν μόνο διανοούμενοι και καλλιτέχνες του κατεστημένου. Όχι. Η συντριπτική πελιοψηφία τους σε δεξιά και αριστερά πήρε ανάλογη θέση. Μόνο κάτι λίγοι, μια χούφτα κυνηγημένων σήκωσε το βαρύ καθήκον να υπερασπιστεί τον λαό και την πατρίδα απέναντι στην απανθρωπιά και την βαρβαρότητα του φασισμού, ντόπιου και ξένου.

Ο ποιητής του περιθωρίου, όπως ονόμαζαν οι επώνυμοι ομότεχνοί του τον Βάρναλη εκείνη την εποχή, κάποιος Ρίτσος, ένας δασκαλάκος επ' ονόματι Γληνός και κάτι άλλοι μετρημένοι στα δάχτυλα, για τους οποίους όλες οι πόρτες ήταν κλειστές. Αληθινά μια χούφτα, που όλοι οι υπόλοιποι επώνυμοι της δεξιάς και της αριστεράς περιφρονούσαν και αποστρέφονταν, ή φοβόντουσαν μην τυχόν και η συναναστροφή μαζί τους, τους στιγματίσει.

Οι αληθινοί διανοούμενοι και καλλιτέχνες που γνωρίζουν το χρέος τους απέναντι στον λαό και την πατρίδα, δεν συμπεριφέρονται ως σκυλάκια του καναπέ όταν η απειλή του εξανδραποδισμού καταπλακώνει τα πάντα. Παίρνουν ανοιχτά θέση, όποιες κι αν είναι οι συνέπειες. Δεν δίνουν διαπιστευτήρια καλής διαγωγής σε δεξιά και αριστερά, αλλά στρατεύονται στον αγώνα για ελευθερία, για πατρίδα, για δημοκρατία. Και συνήθως η ιστορία έχει αποδείξει ότι αυτή ακριβώς η στάση διαχωρίζει τον μεγάλο καλλιτέχνη και διανοούμενο από τις μετριότητες που αρέσκονται να το παίζουν μεγάλοι και επώνυμοι χάρις σε μηχανισμούς και δημόσιες σχέσεις.

Όταν απειλείται η πατρίδα και ο λαός στον οποίο ανήκεις και οφείλεις να τιμάς με κάθε τρόπο, δεν υπάρχει κανένα περιθώριο αυτισμού. Δεν υπάρχει καμιά δικαιολογία καλλιτεχνικής απόστασης από τα τεκταινόμενα. Μόνο η στράτευση μετρά, ανοιχτά και δημόσια.

Ας σκεφτούν όλοι αυτοί που το παίζουν καλλιτέχνες και διανοούμενοι με κοινωνικές ευαισθησίες και πολιτικά προτάγματα, ότι ο Μίκης Θεοδωράκης δεν θα ήταν αυτό που κατόρθωσε να είναι ως καλλιτέχνης, ως σύμβολο, αν αυτός δεν είχε στρατευθεί τόσο συνειδητά και τόσο παθιασμένα στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του λαού. Ούτε ο Μάνος Χατζιδάκης, αν στα νιάτα του δεν συμμετειχε ενεργά στον αγώνα του λαού του από τις γραμμές της ΕΠΟΝ. Μια στράτευση σε ιδανικά και αξίες που κράτησε σ' ολη του την ζωή και μετουσιώθηκε στην τέχνη του, παρά τις όποιες πολιτικές του προτιμήσεις.

Προφάσεις εν αμαρτίαις

Οι διανοούμενοι και καλλιτέχνες που μέσα σ' αυτή την κόλαση ξεχνούν το καθήκον τους απέναντι στην πατρίδα και στον λαό, που ξαφνικά θυμούνται την "ουδετερότητα" της τέχνης όταν καλούνται να πάρουν θέση και να στρατευτούν ανοιχτά και δημόσια, αλλά τόσο εύκολα υπογράφουν παλιόχαρτα στήριξης υποψήφιων δελφίνων της εξουσίας, τότε δεν αξίζουν τίποτε, δεν είναι παρά διάττοντες αστέρες προορισμένοι να χαθούν. Δεν είναι παρά ταρτούφοι.

Θα μου πεις τι τους νοιάζει; Πόσοι από δαύτους θα έβαζαν στην άκρη τα ωφέλη από τις σχέσεις τους με την κάθε λογής εξουσία – κομματική, πολιτική, οικονομική – προκειμένου να στρατευθούν στο ξεσηκωμό του λαού ενάντια στον σύγχρονο κατακτητή; Πόσοι έχουν την παραμικρή αίσθηση του τι σημαίνει τέχνη, ή επιστήμη, όταν δεν υπηρετεί άμεσα και πρακτικά τον λαό και την πατρίδα;

Αλήθεια, ένιωσαν ποτέ την ανάγκη να απολογηθούν για την στήριξη που έδωσαν κατά καιρους σε επιβήτορες της εξουσίας και του λαού; Τι θα κάνουν αν η στήριξή τους στον επίδοξο δελφίνο, αποδειχτεί κόλαφος για την πατρίδα; Τι θα μας πουν; Συγνωμη, λάθος;

Μη νομίζετε ότι η στάση αυτή της μεγάλης πλειοψηφίας των διανοουμένων και καλλιτεχνών είναι κάτι το εξαιρετικό. Ούτε η διανόηση και προπαντός ούτε οι καλλιτέχνες, ιδίως οι περιώνυμοι, δεν μπόρεσαν ποτέ να απαλλαγούν στην μεγάλη τους πλειοψηφία από το σύνδρομο του αυλικού της εξουσίας. Από τότε που ασκούσαν το νού τους και την τέχνη τους για την τέρψη των αρχόντων, έως σήμερα, ελάχιστοι ήταν εκείνοι που επέλεξαν να αφουγκραστούν τις ανάγκες, τον καημό, τον πόνο και τον οδυρμό του λαού. Πραγματικά ελάχιστοι.

Όμως, αυτοί αποτέλεσαν τα ορόσημα στην πορεία της τέχνης και της επιστήμης. Αυτούς θυμόμαστε. Αυτοί έχουν μείνει στη μνήμη του λαού και της ιστορίας. Οι υπόλοιποι είτε απλά κρατούν τα προσχήματα, είτε ξεδιάντροπα ερωτοτροπούν με τα κυκλώματα της εξουσίας ώστε να λειτουργούν, όποτε χρειάζεται, ως βαλβίδες εκτόνωσης και εκμαυλισμού των υπηκόων και υπεξουσίων. Οι επιχορηγήσεις να ειναι καλά και τα ακροατήρια που εξασφαλίζουν οι μηχανισμοί. Κατά τ' άλλα, από προφάσεις και δικαιολογίες άλλο τίποτε.

Η τέχνη δεν είναι παρά ο μεγενθυντικός φακός, μέσα από τον οποίο μπορεί κανείς να αντιληφθεί την κοινωνία. Δεν ειναι καθρέπτης της κοινωνίας, αλλά μεγενθυντικός φακός. Με τον ίδιο τρόπο που η τέχνη μπορεί να ανυψώσει τον άνθρωπο, μπορεί και να τον καταδικάσει στην χειρότερη αποχάυνωση. Με τον ίδιο τρόπο που η τέχνη μπορεί να διακρίνει και να προβάλει τις βαθύτερες αρετές ενός λαού, μπορεί να αναδειξει τις χειρότερες πλευρές της ιδιοσυγκρασίας του. Δείτε όλους αυτούς τους καλλιτέχνες σήμερα που τρέχουν ως σκυλάκια του καναπέ να γίνουν βορά της πολιτικής σκοπιμότητας κομματικών μηχανισμών. Χαρείτε τους.

Δεν είναι παρά η χειρότερη έκφραση του ραγιαδισμού, από τον οποίο ποτέ ο Έλληνας δεν μπόρεσε να απαλλαγεί ολότελα. Βγάζουν στην επιφάνεια τα χειρότερα αντανακλαστικά ενός λαού που η εξουσία ήθελε πάντα υποτελή, ραγιά σε ξένο ζυγό. Ανίκανο να συναισθανθεί την ιστορία του, το αναπαλλοτρίωτο δικαίωμά του πάνω στη γη του, την πατρίδα του, στη γενιά του, που χάνεται στα βάθη των αιώνων. Τον θέλουν παρείσακτο, ανίκανο να κατανοήσει την βαριά πολιτιστική του κληρονομιά.

Ο πόλεμος των πολιτισμών

Ξέρετε ποιο είναι το μεγάλο μυστικό; Οι σύγχρονοι αποικιοκράτες, οι νέοι κατακτητές και κονκισταδόρες των εθνών, διεξάγουν έναν αμείλικτο πόλεμο πολιτισμών. Θέλουν να εξοντώσουν κάθε έννοια ανθρωπισμού. Να εξαλείψουν κάθε ιστορικότητα στον άνθρωπο, να του στερήσουν το δικαίωμα στην προσωπική του ιστορία, στις ρίζες του, στο "νόστιμον ήμαρ" που τον διαφοροποιεί από το ζωικό βασίλειο. Να τον μετατρέψουν σε νομάδα, σε σύγχρονο τροφοσυλλέκτη, έρμαιο του τυχαίου και των ενστίκτων της φύσης του πιο αδίστακτού συστήματος που γνώρισε ποτέ η ιστορία της ανθρωπότητας και στηρίζεται στο ιδιωτικό μονοπώλιο του κεφαλαίου και του χρήματος.

Κι έτσι να επιφέρουν επιτέλους το πολυπόθητο "τέλος της ιστορίας", ώστε να την διαδεχθεί η ζωολογία του ανθρώπινου είδους. Ο άνθρωπος ως παγκόσμιο ον, δεν είναι τίποτε περισσότερο από ένα ακόμη είδος του ζωικού βασιλείου. Μόνο ο άνθρωπος με ρίζες σ' έναν συγκεκριμένο τόπο που αποκαλεί πατρίδα, δημιουργεί ιστορία, έχει παρελθόν και μέλλον, διαμορφώνει κοινωνική συνείδηση.

Ας μην ξεχνάμε ότι από την εποχή του Ομήρου η χειρότερη τιμωρία που μπορούσαν να επινοήσουν οι θεοί για τον βλάσφημο άνθρωπο ήταν να του στερήσουν το "νόστιμον ήμαρ", δηλαδή το στρωμένο τραπέζι του γυρισμού στην πατρίδα, στα πατρώα του. Ολόκληρη η Οδύσσεια δεν είναι παρά ο επικός αγώνας του Οδυσσέα να γευτεί το "νόστιμον ήμαρ", το γυρισμό στην πατρίδα, που ήθελε να του στερήσει για πάντα ο Ποσειδώνας. Ενώ η τιμωρία των συντρόφων του Οδυσσέα για τη σφαγή των βοδιών του θεού Ήλιου ήταν αμείλιτκη. Ο θεός Ήλιος «τους άρπαξε του γυρισμού τη μέρα» («αὐτὰρ ὁ τοῖσιν ἀφείλετο νόστιμον ἦμαρ»).

Ο ελληνικός πολιτισμός δεν δόξασε ποτέ την περιπλάνηση αυτή καθαυτή, ούτε την κατάκτηση, αλλά την ελευθερία και την αντρειοσύνη που συνδεόταν πάντα με την δημοκρατία και τη νοσταλγία της πατρίδας. Αυτές ακριβώς είναι οι διαχρονικές αξίες που τον έκαναν παναθρώπινο και ανθεκτικό μέχρι τις μέρες μας. Αυτές έκαναν την αφομοιωτική του δύναμη ανά τους αιώνες ισχυρότερη από όλες τις ορδές των κατακτητών που δοκίμασαν την τύχη τους σ' αυτά τα ιερά χώματα τα τελευταία 3 χιλιάδες χρόνια. Αυτή είναι η βαριά κληρονομιά που επωμίζεται ο σύγχρονος Έλληνας, είτε το θέλει, είτε όχι.

Από τότε που οι Ευρωπαίοι αποικιοκράτες, σαν τον λόρδο Έλγιν, λεηλατούσαν τα μνημεία του ελληνικού πολιτισμού για να γεμίσουν τα μουσεία τους και να καπηλευθούν την λάμψη του, αντιμετώπιζαν τους νεοέλληνες ως παρείσακτους στους ιερούς τόπους της αρχαίοτητας. Τίποτε περισσότερο από μια μπάσταρδη ράτσα που έτυχε να εγκατασταθεί εκεί που γεννήθηκε ο σύγχρονος πολιτισμός. Ένας πολιτισμός που οι εξουσίες της δύσης μετέφρασαν μέσα από τον σκοταδισμό της νεοπλατωνικής ιδεολογίας του παπισμού και των παραφυάδων του, ώστε να τον ευνουχίσουν από τις βαθιές ανθρωπιστικές και δημοκρατικές αξίες.

Και τώρα, τώρα που ο παρείσακτος νεοέλληνας απειλείται με αφανισμό, με γενοκτονία, που είναι οι διανοουμένοι του να τον υπερασπιστούν, να υπερασπιστούν τα αναπαλλοτρίωτα δικαίωματά του πάνω σ' αυτή τη γη, στη γη των πατέρων του; Που είναι οι καλλιτέχνες του να τον αφυπνίσουν, να τον εμψυχώσουν, να τον ξεσηκώσουν για την μάχη που καλείται να δώσει εναντίον των αποικιοκρατών; Πού είναι οι ποιητές του να εξυμνήσουν την αντρειοσύνη του; Που είναι όλοι τους; Α, συγνώμη ξέχασα, υπογράφουν κείμενα στήριξης εκείνου που θέλει να γίνει Χαλίφης στη θέση του Χαλίφη. Έχουν πιο σοβαρά πράγματα να κάνουν, από το να πάρουν σβάρνα τις πόλεις και τα χωριά, όπως έκαναν οι καλλιτέχνες από το Θέατρο του Βουνού του Βασίλη Ρώτα στην παλιά κατοχή, για να αφυπνίσουν και να ξεσηκώσουν έναν καθημαγμένο λαό.

Δεν πειράζει. Σε τέτοιους χαλεπούς καιρούς ο λαός μαθαίνει, συνήθως με σκληρό τρόπο, ποιος στέκει στο πλευρό του και ποιος όχι. Μόνο στη μεγαλύτερη ανάγκη μετράς τους δικούς σου, τα παιδιά σου. Και να ξέρετε ότι ειδικά ο λαός μας είναι ικανός να αναγεννηθεί ακόμη κι από τις στάχτες του. Όχι γιατί είναι κανένας περιούσιος λαός, αλλά γιατί αποτελεί την άρρηκτη ιστορική συνέχεια ενός αδάμαστου πολιτισμού, του ελληνικού πολιτισμού, ο οποίος αποτελεί το λίκνο της παναθρώπινης ελευθερίας και δημοκρατίας. Αυτές τις θερμοπύλες φυλάμε εμείς οι Έλληνες. Αυτή την ιστορική κληρονομιά αποκαλούμε πατρίδα. Ποιος άλλος λαός είναι πιο ευλογημέος από τον δικό μας; Εκτός κι αν είμαστε όντως παρείσακτοι, μπάσταρδοι, ιστορική παρωδία, όπως μας θέλουν οι αποικιοκράτες. Όμως, εμείς ξέρουμε να φυλάμε θερμοπύλες, έστω κι αν είμαστε λίγοι. Και οι σύγχρονοι Μήδοι να είστε σίγουροι δεν θα περάσουν.

Όσο για όλους αυτούς που εξαντλούν τον καλλιτεχνική τους ευαισθησία, την εκλεπτυσμένη αίσθηση του διανοούμενου σε κείμενα στήριξης δελφίνων της εξουσίας, αυτό που τους πρέπει είναι ο γνωστός στίχος του Βολφ Μπίρμαν:

Κι οι ποιητές με χέρι υγρό,
υμνούνε της πατρίδας τον χαμό,
κάνουν με θέρμη τα στοιχειά στιχάκια,
με τους σοφούς του κράτους τα 'χουνε πλακάκια,
σαν χέλια γλοιώδικα έχουν πουληθεί,
τους έχω σιχαθεί!

Πηγή: Δημήτρης Καζάκης