Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη. AOZ

Σύμφωνα με τη Διεθνή Συνθήκη του ΟΗΕ περί Ναυτικού Δικαίου (1982), η αποκλειστική οικονομική ζώνη (ΑΟΖ) θεωρείται η θαλάσσια έκταση, εντός της οποίας ένα κράτος έχει δικαίωμα έρευνας ή άλλης εκμετάλλευσης των θαλασσίων πόρων, συμπεριλαμβανομένης της παραγωγής ενέργειας από το νερό και τον άνεμο^[1]. Εκτείνεται πέραν των εθνικών υδάτων μιας χώρας (συνήθως 12 ναυτικά μίλια) στα 200 ναυτικά μίλια από την ακτογραμμή. Η συνήθης χρήση του όρου η ΑΟΖ περιλαμβάνει τόσο τα εθνικά ύδατα, όσο και την υφαλοκρηπίδα πέραν του ορίου των 200 μιλίων.

Ορισμός της ΑΟΖ

Γενικά, η ΑΟΖ μιας χώρας εκτείνεται στα 200 ναυτικά μίλια (370 χλμ) από την ακτογραμμή της. Εξαίρεση σ' αυτόν τον κανόνα αποτελούν οι περιπτώσεις όπου οι ΑΟΖ δύο ή περισσοτέρων χωρών αλληλοεφάπτονται, όταν δηλαδή οι ακτογραμμές των εν λόγω χωρών απέχουν λιγότερο από 400 ναυτικά μίλια (740 χλμ). Στην περίπτωση που οι ΑΟΖ αλληλοεφάπτονται, έγκειται στις χώρες που τις διεκδικούν να ορίσουν από κοινού θαλάσσια σύνορα.^[2] Γενικά, κάθε σημείο εντός αλληλοεφαπτόμενης περιοχής περιέρχεται στη δικαιοδοσία της εγκύτερης χώρας.^[3]

Η ΑΟΖ μιας χώρας υπολογίζεται από τα όρια των εθνικών της υδάτων και εκτείνεται προς τα έξω, μέχρι τα 200 ναυτικά μίλια.^[4] Στην έκταση της ΑΟΖ συνυπολογίζεται και η συνοριακή ζώνη, η οποία εκτείνεται για 12 ν.μ. πέραν του ορίου των εθνικών υδάτων. Οι χώρες μπορούν να αξιώνουν δικαίωμα και στην υφαλοκρηπίδα, η οποία μπορεί να εκτείνεται έως και 350 ν.μ. από την ακτογραμμή και πέραν την ΑΟΖ, ωστόσο αυτές οι περιοχές δεν λογίζονται ως μέρος της ΑΟΖ τους. Ο δια νόμου ορισμός της υφαλοκρηπίδας δεν αντιστοιχεί επακριβώς στη γεωλογική σημασία του όρου, καθώς περιλαμβάνει το υποθαλάσσιο μέρος της ξηράς, καθώς και τον πυθμένα εντός της ΑΟΖ

Ιστορική αναδρομή της ΑΟΖ 

Μόλις στα τέλη του 20ύ αιώνα υιοθετήθηκε η ιδέα της κατάτμησης θαλασσίων περιοχών εν είδει ΑΟΖ, ώστε να υπάρχει καλύτερος έλεγχος των ναυτικών υποθέσεων εκτός εθνικών υδάτων.

Αρχικά, τα εθνικά ύδατα μιας χώρας εκτείνονταν για 3 ν.μ. (6 χλμ) από την ακτογραμμή της -όσο περίπου είναι το βεληνεκές ενός κανονιού. Στη νεότερη εποχή, τα εθνικά ύδατα επεκτάθηκαν στα 12 ναυτικά μίλια (περ. 19 χλμ). Στις αρχές του 1970, το Εκουαδόρ διεκδίκησε την επέκταση των εθνικών του υδάτων στα 200 ν.μ.· κατέσχεσαν έτσι αμερικανικά αλιευτικά και υποχρέωσαν τις ΗΠΑ να πληρώσουν βαριά πρόστιμα για καταπάτηση περιοχής εθνικής κυριαρχίας. Εν τέλει, οι ΗΠΑ συμφώνησαν να τεθεί το θέμα στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.^[5] Αυτό υπήρξε το πρώτο βήμα για την καθιέρωση των 12 ν.μ. ως νόρμα των εθνικών υδάτων μιας χώρας. Παράλληλα, με την Τρίτη Συμβαση του ΟΗΕ περί Ναυτικού Δικαίου το 1982, αναγνωρίστηκε διεθνώς ο ορισμός της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης στα 200 ν.μ.

Το Άρθρο 55, μέρος Ε΄της Σύμβασης, ορίζει ως εξής:

Ειδικό νομικό καθεστώς της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης

Η αποκλειστική οικονομική ζώνη ορίζεται ως η θαλάσσια περιοχή πέραν και εφαπτομένης των εθνικών υδάτων, και υπόκειται σε συγκεκριμένο νομικό καθεστώς όπως ορίζεται στο παρόν παράρτημα, υπό το οποίο τα δικαιώματα και η δικαιοδοσία του οριζόμενου Κράτους, και τα δικαιώματα και οι ελευθερίες των άλλων Κρατών καθορίζονται από τις διατάξεις της παρούσας Συνθήκης..

ΑΟΖ υπό αμφισβήτιση

Η ακριβής έκταση της ΑΟΖ είναι συχνά θέμα διαμάχης μεταξύ δύο ή περισσότερων χωρών. Ακολουθεί ένας κατάλογος με μερικές σημαντικές έριδες κάποιων χωρών, επί των θαλασσίων υδάτων τους.

• Το διπλωματικό επεισόδιο μεταξύ Ηνωμένου Βασιλείου και Ισλανδίας, γνωστό και ως Πόλεμοι του μπακαλιάρου.
• Η Νορβηγία βρίσκεται σε έριδα με τη Ρωσσία επί των εθνικών τους υδάτων και της ΑΟΖ, όσον αφορά στο Αρχιπέλαγος Σβάλμπαρντ.
• Η Ελλάδα βρίσκεται σε διαμάχη με την Τουρκία, επί της έκτασης της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ.
• Η Νότια Κινεζική Θάλασσα αποτελεί μήλο της έριδος μεταξύ πολλών όμορων χωρών.
• Υπάρχει μια διαφιλονικούμενη περιοχή ανάμεσα στις ΗΠΑ και τον Καναδά, τη λεγόμενη Θάλασσα Μποφόρ. Στην περιοχή υπάρχουν αποθέματα υδρογονανθράκων, τα οποία οι δύο χώρες διεκδικούν.
• Η διαμάχη επί της νησίδας Rockall (βρίσκεται μεταξύ Ιρλανδίας και Ισλανδίας). Η έριδα είναι επί θέματος ΑΟΖ, παρά για τους πόρους, ή τη γεωστρατηγική σημασία της.
• Ενα μέρος της Καναδικής ΑΟΖ διεκδικεί η Γαλλία, για λογαριασμό των νήσων Σαιν Πιερ και Μικελόν, των οποίων διατηρεί την κυριαρχία από το 1763 (επίσημα από το 1985). Οι νήσοι περικλείονται ολοκληρωτικά από την ΑΟΖ του Καναδά.

Περιοχές όπου παγετώνες καλύπτουν τη θαλάσσια περιοχή μιας χώρας πέραν της ακτογραμμής της, αποτελούν επίσης πιθανές διαφιλονικούμενες εκτάσεις.^[6]

ΑΟΖ κατά χώρα

Ελλάδα

Η Ελλάδα δεν έχει ορίσει ΑΟΖ με καμία γείτονα χώρα, αν και έχει το δικαίωμα να το πράξει σύμφωνα με το Διεθνές Ναυτικό Δίκαιο του ΟΗΕ και τη διεθνή νομοθεσία. Μια τέτοια ενέργεια στο Αιγαίο πέλαγος αποτελεί -κατά δήλωση της Τουρκίας- Αφορμή πολέμου, ωστόσο η ελληνική πλευρά δεν έχει προβεί σε κάποια τέτοιου είδους διεκδίκηση.

Η τουρκική δήλωση περί πολέμου δεν αφορά την ΑΟΖ άμεσα· η Τουρκία ισχυρίζεται ότι το Αιγαίο, ως ημίκλειστη θαλάσσια περιοχή, πρέπει να τεθεί υπό ειδικό καθεστώς, εν αντιθέσει με άλλες ημίκλειστες θάλασσες όπως την Αδριατική θάλασσα, ή πλήρως κλειστές όπως τη Μαύρη Θάλασσα. Πρέπει να σημειωθεί ότι η Τουρκία δεν έχει υπογράψει τη Συνθήκη του ΟΗΕ περί Ναυτικού Δικαίου, με την οποία τα εθνικά ύδατα μιας χώρας μπορούν να επεκταθούν στα 12 ναυτικά μίλια. Αν και φέρει μόνιμη αντίρρηση στο σχετικό άρθρο της Συνθήκης, η ίδια έχει επεκτείνει τα εθνικά της ύδατα στη Μαύρη Θάλασσα στα 12 ν.μ. Το 1995, κατά την επικύρωση της Συνθήκης από το ελληνικό κοινοβούλιο, η Τουρκία δήλωσε ότι στην περίπτωση που η Ελλάδα επέκτεινε τα εθνικά της ύδατα πέραν των 6 ν.μ., αυτό θα εκλαμβανόταν ως απόπειρα περιορισμού της καθώς και άμεση προσβολή της εθνικής της κυριαρχίας. Με αυτόν τον ισχυρισμό ισχύει ακόμη και σήμερα το λεγόμενο casus belli.

Σύμφωνα με εξεδομένους χάρτες, η κυβέρνηση του Ισραήλ έχει αναγνωρίσει τις ΑΟΖ τόσο της Ελλάδας, όσο και της Κύπρου. Στα σχέδιά του είναι η μεταφορά του φυσικού αερίου που θα εξορύσεται από το κοίτασμα Λεβιάθαν, μέσω ενός υποθαλάσσιου αγωγού ο οποίος θα περιέρχεται και από την Ελληνική ΑΟΖ. Κατά το σχέδιο αυτό τεκμαίρεται η αναγνώριση της ελληνικής ΑΟΖ από το Ισραήλ, κάτι που αποτελεί ισχυρό διαπραγματευτικό «χαρτί» για τις ελληνικές διεκδικήσεις. Είναι γεγονός ότι μια τέτοια σύμπραξη θα αποτελέσει μια ισχυρή ενεργειακή συμμαχία μεταξύ της Κύπρου, της Ελλάδας και του Ισραήλ, αν και την εξόρυξη και παραγωγή έχει αναλάβει η αμερικανική εταιρεία American Νoble Εnergy Ltd^[7]. Ο ισραηλινός υπουργός εξωτερικών Gaby Levy, δήλωσε στην τουρκική οικονομική εφημερίδαHürriyet Daily News & Economic Review: "Κατ' ουσίαν, στην απόπειρα να προστατέψουμε και να εξασφαλίσουμε τα ισραηλινά συμφέροντα στη Μεσόγειο, το Ισραήλ υποχρεώθηκε να οριοθετήσει επίσημα τα θαλάσσια σύνορά του".^[8]

Κατάταξη κατά έκταση

Ο ακόλουθος κατάλογος περιλαμβάνει εξαρτώμενες περιοχές υπό την κυριαρχία Κυρίαρχων Χωρών (συμπεριλαμβανομένων ακατοίκητων περιοχών), αλλά όχι διεκδικήσεις χωρών επί της Ανταρκτικής. Ως Εσωτερική Έκταση Χώρας νοείται η έκταση που καταλαμβάνει η στεριά, συμπεριλαμβανομένων των νήσων.

Χώρα	ΑΟΖ χλμ2	Υφαλοκρηπίδα χλμ2	ΑΟΖ+Εσωτερική Έκταση Χώρας χλμ2
Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής	11,351,000	2,193,526	21,814,306
Γαλλία	11,035,000	389,422	11,655,724
Αυστραλία	8,505,348	2,194,008	16,197,464
Ρωσία	7,566,673	3,817,843	24,664,915
Ηνωμένο Βασίλειο	6,805,586	722,891	7,048,486
Νέα Ζηλανδία	6,682,503	277,610	6,953,478
Ινδονησία	6,159,032	2,039,381	8,019,392
Καναδάς	5,599,077	2,644,795	15,607,077
Ιαπωνία	4,479,388	454,976	4,857,318
Χιλή	3,681,989	252,947	4,431,381
Βραζιλία	3,660,955	774,563	12,175,832
Κιριμπάτι	3,441,810	7,523	3,442,536
Μεξικό	3,177,593	419,102	5,141,968
Ομόσπονδα Κράτη της Μικρονησίας	2,996,419	19,403	2,997,121
Δανία	2,551,238	495,657	4,761,811
Παπούα Νέα Γουινέα	2,402,288	191,256	2,865,128
Νορβηγία	2,385,178	434,020	2,770,404
Ινδία	2,305,143	402,996	5,592,406
Νησιά Μάρσαλ	1,990,530	18,411	1,990,711
Πορτογαλία	1,727,408	92,090	1,819,498
Φιλιππίνες	1,590,780	272,921	1,890,780
Νήσοι Σολομώντα	1,589,477	36,282	1,618,373
Νότια Αφρική	1,535,538	156,337	2,756,575
Σεϋχέλλες	1,336,559	39,063	1,337,014
Μαυρίκιος	1,284,997	29,061	1,287,037
Φίτζι	1,282,978	47,705	1,301,250
Μαδαγασκάρη	1,225,259	101,505	1,812,300
Αργεντινή	1,159,063	856,346	3,939,463
Ισημερινός	1,077,231	41,034	1,333,600
Ισπανία	1,039,233	77,920	1,545,225
Μαλδίβες	923,322	34,538	923,622
Κίνα	879,666	831,340	10,520,487
Σομαλία	825,052	55,895	1,462,709
Περού	815,915	82,000	2,101,131
Κολομβία	808,158	53,691	1,949,906
Πράσινο Ακρωτήριο	800,561	5,591	804,594
Ισλανδία	751,345	108,015	854,345
Τουβαλού	749,790	3,575	749,816
Βανουάτου	663,251	11,483	675,440
Τόγκο	659,558	8,517	660,305
Μπαχάμες	654,715	106,323	668,658
Παλάου	603,978	2,837	604,437
Μοζαμβίκη	578,986	94,212	1,380,576
Κόστα Ρίκα	574,725	19,585	625,825
Ναμίμπια	564,748	86,698	1,388,864
Υεμένη	552,669	59,229	1,080,637
Ιταλία	541,915	116,834	843,251
Ομάν	533,180	59,071	842,680
Μιανμάρ	532,775	220,332	1,209,353
Σρι Λάνκα	532,619	32,453	598,229
Ανγκόλα	518,433	48,092	1,765,133
Ελλάδα	505,572	81,451	637,529
Βενεζουέλα	470,666	107,759	1,382,716
Βιετνάμ	417,663	365,198	748,875
Ιρλανδία	410,310	139,935	480,583
Λιβύη	351,589	64,763	2,111,129
Κούβα	350,751	61,525	460,637
Παναμάς	335,646	53,404	411,163
Μαλαισία	334,671	323,412	665,474
Ναουρού	308,480	41	308,501
Ισημερινή Γουινέα	303,509	7,820	331,560
Νότια Κορέα	300,851	225,214	400,529
Ταϊλάνδη	299,397	230,063	812,517
Μαρόκο (εξαιρουμένης της Δυτικής Σαχάρας)	274,577	53,746	721,127
Αίγυπτος	263,451	61,591	1,265,451
Τουρκία	261,654	56,093	1,045,216
Τζαμάικα	258,137	9,802	269,128
Δομινικανή Δημοκρατία	255,898	10,738	304,569
Λιβερία	249,734	17,715	361,103
Ονδούρα	249,542	68,718	362,034
Τανζανία	241,888	25,611	1,186,975
Πακιστάν	235,999	51,383	1,117,911
Γκάνα	235,349	22,502	473,888
Σαουδική Αραβία	228,633	107,249	2,378,323
Νιγηρία	217,313	42,285	1,141,081
Σιέρα Λεόνε	215,611	28,625	287,351
Γκαμπόν	202,790	35,020	470,458
Μπαρμπάντος	186,898	426	187,328
Ακτή Ελεφαντοστού	176,254	10,175	498,717
Ιράν	168,718	118,693	1,797,468
Μαυριτανία	165,338	31,662	1,190,858
Κομόρες	163,752	1,526	165,987
Σουηδία	160,885	154,604	602,255
Σενεγάλη	158,861	23,092	355,583
Ολλανδία	154,011	77,246	192,345
Ουκρανία	147,318	79,142	750,818
Ουρουγουάη	142,166	75,327	318,381
Γουιάνα	137,765	50,578	352,734
Βόρεια Κορέα	132,826	54,566	253,364
Σάο Τομέ και Πρίνσιπε	131,397	1,902	132,361
Σαμόα	127,950	2,087	130,781
Σουρινάμ	127,772	53,631	291,592
Αϊτή	126,760	6,683	154,510
Αλγερία	126,353	9,985	2,508,094
Νικαράγουα	123,881	70,874	254,254
Γουινέα-Μπισσάου	123,725	39,339	159,850
Κένυα	116,942	11,073	697,309
Γουατεμάλα	114,170	14,422	223,059
Αντίγκουα και Μπαρμπούντα	110,089	4,128	110,531
Τυνησία	101,857	67,126	265,467
Κύπρος	98,707	4,042	107,958
Ελ Σαλβαδόρ	90,962	16,852	112,003
Φινλανδία	87,171	85,109	425,590
Μπανγκλαντές	86,392	66,438	230,390
Ταϊβάν	83,231	43,016	119,419
Ερυθραία	77,728	61,817	195,328
Τρινιδάδ και Τομπάγκο	74,199	25,284	79,329
Ανατολικό Τιμόρ	70,326	25,648	85,200
Σουδάν	68,148	19,827	1,954,216
Καμπότζη	62,515	62,515	243,550
Γουινέα	59,426	44,755	305,283
Κροατία	59,032	50,277	115,626
Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα	58,218	57,474	141,818
Γερμανία	57,485	57,485	414,599
Μάλτα	54,823	5,301	55,139
Εσθονία	36,992	36,992	82,219
Άγιος Βικέντιος και Γρεναδίνες	36,302	1,561	36,691
Μπελίζ	35,351	13,178	58,317
Βουλγαρία	34,307	10,426	145,186
Μπενίν	33,221	2,721	145,843
Κατάρ	31,590	31,590	43,176
Δημοκρατία του Κονγκό	31,017	7,982	373,017
Πολωνία	29,797	29,797	342,482
Δομινίκα	28,985	659	29,736
Λεττονία	28,452	27,772	93,011
Γρενάδα	27,426	2,237	27,770
Ισραήλ	26,352	3,745	48,424
Ρουμανία	23,627	19,303	262,018
Γκάμπια	23,112	5,581	34,407
Γεωργία	21,946	3,243	91,646
Λίβανος	19,516	1,067	29,968
Καμερούν	16,547	11,420	491,989
Αγία Λουκία	15,617	544	16,156
Αλβανία	13,691	6,979	42,439
Τόγκο	12,045	1,265	68,830
Κουβέιτ	11,026	11,026	28,844
Συρία	10,503	1,085	195,683
Μπαχρέιν	10,225	10,225	10,975
Μπρουνέι	10,090	8,509	15,855
Άγιος Χριστόφορος και Νέβις	9,974	653	10,235
Μαυροβούνιο	7,745	3,896	21,557
Τζιμπουτί	7,459	3,187	30,659
Λιθουανία	7,031	7,031	72,331
Βέλγιο	3,447	3,447	33,975
Λαϊκή Δημοκρατία του Κογκό	1,606	1,593	2,346,464
Σιγκαπούρη	1,067	1,067	1,772
Ιράκ	771	771	439,088
Μονακό	288		290
Παλαιστινιακή Αρχή	256	256	6,276
Σλοβενία	220	220	20,493
Ιορδανία	166	59	89,508
Βοσνία και Ερζεγοβίνη	50	50	51,259
Καζακστάν			2,724,900
Μογγολία			1,564,100
Τσαντ			1,284,000
Νίγηρας			1,267,000
Μάλι			1,240,192
Αιθιοπία			1,104,300
Βολιβία			1,098,581
Ζάμπια			752,612
Αφγανιστάν			652,090
Κεντροαφρικανική Δημοκρατία			622,984
Νότιο Σουδάν			619,745
Μποτσουάνα			582,000
Τουρκμενιστάν			488,100
Ουζμπεκιστάν			447,400
Παραγουάη			406,752
Ζιμπάμπουε			390,757
Μπουρκίνα Φάσο			274,222
Ουγκάντα			241,038
Λάος			236,800
Λευκορωσία			207,600
Κιργιζία			199,951
Νεπάλ			147,181
Τατζικιστάν			143,100
Μαλάουι			118,484
Ουγγαρία			93,028
Αζερμπαϊτζάν			86,600
Αυστρία			83,871
Τσεχία			78,867
Σερβία			77,474
Σλοβακία			49,035
Ελβετία			41,284
Μπουτάν			38,394
Μολδαβία			33,846
Λεσότο			30,355
Αρμενία			29,743
Μπουρούντι			27,834
Ρουάντα			26,338
πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας			25,713
Σουαζιλάνδη			17,364
Κόσοβο			10,887
Λουξεμβούργο			2,586
Ανδόρρα			468
Λιχτενστάιν			160
Άγιος Μαρίνος			61
Βατικανό			0.44

1. ↑ "Part V - Exclusive Economic Zone, Article 56". Law of the Sea. United Nations. Ανακτήθηκε την 2011-08-28.
2. ↑ William R. Slomanson, 2006. Fundamental Perspectives on International Law, 5th edn. Belmont, CA: Thomson-Wadsworth, 294.
3. ↑ UN Convention on the Law of The Sea.
4. ↑ Article 55, 1982 UN Convention on the Law of The Sea.
5. ↑ Time.com
6. ↑ The Legal Status of Ice in the Antarctic Region
7. ↑ http://world.greekreporter.com/2011/02/23/israel-recognizes-greek-exclusive-economic-zone/
8. ↑ http://www.hurriyetdailynews.com/n.php?n=israel-has-no-intention-to-back-off-deal-with-greek-cyprus-2010-12-20

• United Nations Convention on the Law of the Sea - Part V
• Sea Around Us Project - View the EEZ of all nations
• The USA zone since 1977
• GIS data: VLIZ.be
• Foreign Military Activities in Asian EEZs: Conflict Ahead? by Mark J. Valencia (May 2011)